Koncert „Różne języki – jedna muzyka” to muzyczna wyprawa do czasów XVII wiecznej Rzeczpospolitej i jej kresów. Prezentowane podczas dzisiejszego wieczoru utwory pochodzą z dwóch obrządków funkcjonujących w ówczesnej Rzeczpospolitej Obojga Narodów – łacińskiego oraz bizantyjskiego rozpowszechnionego na terenach dzisiejszej Białorusi i Ukrainy. Języki używane w ramach liturgii kościołów zachodniego i wschodniego (łacina i starocerkiewno–słowiański) łączyły mieszkańców różnych narodowości i stawały się pewnym remedium na „pomieszanie języków” występujące na terenie ówczesnej Europy. Ich odrębność nikła jednakże na niwie sztuki muzycznej i powstałych wówczas kompozycji o charakterze sakralnym. Mimo odmiennych liturgii i języków wykazują one wiele wspólnych cech z zakresu struktury, środków wyrazu czy stylistyki wykonawczej. Fakt ten ukazuje muzykę jako wypowiedź artystyczną przekraczającą granice, nie tylko pod względem geograficznym, ale przede wszystkim – społecznym. Muzyka staje się bowiem spoiwem – wspólnym językiem łączącym ludzi różnej narodowości, wiary i przekonań.
Ta wspólnota niejednokrotnie przybierała również osobisty wymiar, o czym świadczą liczne kontakty artystyczne, jakie mieli nawiązać między sobą kompozytorzy, których dzieła zostaną zaprezentowane podczas dzisiejszego koncertu.
W pierwszej części usłyszą Państwo utwory kompozytorów tzw. szkoły Wileńskiej, które zostały odnalezione w ostanim czasie przez białoruskiego muzykologa Irinę Gerasimową. Jako pierwsze zabrzmią zachowane części Wieczerni a 8 Mikołaja Dyleckiego, znanego kompozytora i teoretyka, który po raz pierwszy w historii muzyki narysował kwintowy krąg tonalności w swojej “Gramatyce Muzycznej”. Dylecki wykształcenie zdobywał w Wilnie, a następnie studiował w Warszawie. W roku 1667 przybył na zaproszenie bojara Jerzego Stroganowa do Moskwy i od tej pory związał swą działalność (głównie) z tym miastem. Jest jednym z pierwszych twórców, których historia muzyki cerkiewnej wymienia z imienia i nazwiska. We wspomnianym traktacie „Gramatyka Muzyczna” powołuje się on na znajomość z polskim twórcą – Marcinem Mielczewskim, którego kompozycje wypełnią drugą część koncertu. Wpływ polskiego mistrza widoczny jest w fascynacji Dyleckiego zdobyczami szkoły weneckiej, czyli techniki polichóralnej oraz stylem koncertującym, które zdominowały twórczość kompozytorów polskich tego okresu. Przeniesienie powyższych elementów na grunt muzyki cerkiewnej zaowocowało dziełami, których struktura i budowa jawi się jako unikat w historii bizantyjskiej muzyki liturgicznej, łączący osiągnięcia łacińskiej kultury muzycznej z monodią wschodnią.
Wraz z twórczością Dyleckiego, w pierwszej części koncertu usłyszymy również Litanię do Najświętszej Marii Panny jego ucznia – Tomasza Szewarowskiego, który działał jako muzyk w Soborze św. Trójcy w Wilnie, Warszawie i Białej Podlaskiej. W czasach I RP miał on „…słynąć w całym Królestwie i na Rusi jako wytrawny muzyk i kapelista”. Co ciekawe – dwa głosy z jego litanii zachowały się w zbiorach muzycznych w Klasztorze w Supraślu k. Białegostoku. Jest to jedna z niezwykle rzadkich kompozycji muzyki cerkiewnej, przeznaczonych na wokalno – instrumentalny aparat wykonawczy.
Pierwszą część koncertu dopełni wykonanie odnalezionej zaledwie trzy lata temu Liturgii Organowej anonimowego kompozytora działającego w kręgu Dyleckiego, choć niekiedy bywa także i jemu samemu przypisywana. Stanowi ona niebywały skarb muzyki sakralnej – jest to jedyna zachowana kompozycja cerkiewna, gdzie w partyturze istnieje adnotacja o użyciu instrumentów: organów i puzonów. Zostanie ona uzupełniona o śpiew monodyczny ektenii i innych modlitw na święto Narodzenia NMP (Rożdiestwo Prieswiatoj Bohorodicy) obchodzone 8 – 21 września zarówno przez kościoły wschodnie i zachodni.
W drugiej części naszego muzycznego spotkania zaprezentowane zostaną dzieła Marcina Mielczewskiego, którego wpływ tak wyraźnie zaznacza się w kompozycjach Dyleckiego i jego wychowanków. Był on najbardziej rozpoznawalnym w Europie polskim kompozytorem XVII w. Jego utwory znano w ośrodkach niemieckich, w Danii, Gdańsku, na Śląsku, Morawach i Słowacji, Ukrainie, w Rosji, a także przypuszczalnie we Francji. Był nadwornym muzykiem króla Władysława IV Wazy, by następnie objąć stanowisko kapelmistrza Karola Ferdynanda Wazy (najmłodszego brata Władysława IV, biskupa wrocławskiego i płockiego).
Białostocka publiczność będzie miała przyjemność usłyszeć Missa Sancta Anna (przeznaczoną na 2 chóry i orkiestrę). Kompozycja zostanie przedstawiona jako rekonstrukcja XVII – wiecznej liturgii, w którym części stałe mszy uzupełnione zostaną o chorałowe części zmienne (proprium) z Graduale Romanum (Piotrkowczyka) będącego w użyciu w XVII wieku na terenie I Rzeczypospolitej. Na zakończenie zabrzmi Magnificat Tertii Toni M. Mielczewskiego, w którego wykonaniu wezmą udział wszyscy wykonawcy dzisiejszego wieczoru.
Koncert “Różne języki – jedna muzyka”
Aula Magna Pałacu Branickich
1 września 2016 r., godz.: 19:00.
Życzymy miłych wrażeń.
